دانشجویان، بانوان، کارمندان، کارخانه داران، تولیدی ها، صنعتگران، افرادی که قصد راه اندازی شغل جدید دارند، افرادی که قصد توسعه شغل خود را دارند از جمله افراد واجد شرایط دریافت این نوع وام به شمار می روند.

خوداشتغالی چیست؟ 

"خوداشتغالی" یا "خویش‌فرمایی" نوعی از اشتغال است که در آن فرد برای خود کار کرده و کارفرمای خویش می‌باشد. از مشخصات بارز خوداشتغالی، ریسک‌پذیری می‌باشد زیرا درآمد فرد شاغل ثابت نبوده و به شرایط محیطی و داخلی کارگاه بستگی دارد. 

همچنین از این نوع اشتغال به "اشتغال در مشاغل آزاد" نیز نام برده می‌شود و دلیل این نامگذاری می‌تواند آن باشد که فرد خودشاغل از سیطره‌ی استخدام کارفرما رها بوده و از آزادی عمل برخوردار می‌باشد. 

کسب‌وکارهای خوداشتغالی عمدتاً در زمره‌ی کارگاه‌های کوچک قرار گرفته و در بخش خدمات غالب هستند. فعالیت‌های خدمات آموزشی، بهداشتی، درمانی، بازرگانی، فنی، مشاوره‌ای، ساختمانی و غیره از این سنخ به شمار می‌آیند. در بخش کشاورزی واحدهای کوچک تولید محصولات زراعی، باغی، دامی و آبزیان در این حیطه قرار می‌گیرند. سرانجام در بخش صنعت، کارگاه‌های کوچک تولیدی غیرکشاورزی (صنایع نساجی، غذایی، شیمیایی، فلزی، چوبی، دستی و غیره) قابل ذکر می‌باشند. 

نظارت دولت بر اکثر کسب‌وکارهای خوداشتغالی از طریق صدور مجوزهای مختلف صورت می‌گیرد. معمول‌ترین این مجوزها "پروانه کسب" است که دریافت آن شرایط خاص خود را دارد و عمدتاً از طریق اتحادیه‌های اصناف صورت می‌پذیرد. آگاهی از این مجوزها و قوانین مربوطه، برای راه‌اندازی و موفقیت یک کسب‌وکار لازم می‌باشد. 
 
وام خوداشتغالی 

هدف صندوق حمایت از فرصت‌های شغلی از اعطای تسهیلات خوداشتغالی "حمایت مالی از راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک (خوداشتغالی)" و یا به عبارت دیگر، افراد بیکاری که برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار یا آغاز یک فعالیت اقتصادی کوچک با مشکل مالی روبرو هستند و توان تأمین مالی کار را ندارند، می‌توانند متقاضی تسهیلات صندوق باشند. 

این تسهیلات حالت حمایتی داشته و ممکن است نتواند کل هزینه‌های راه‌اندازی یک کارگاه خوداشتغالی را پوشش دهد. در مورد کارگاه‌های بزرگتر، متقاضیان واجد شرایط می‌توانند به صورت اشتراکی دو یا سه‌نفره مبادرت به ایجاد یک کارگاه بنمایند و به ‌ازای هر نفر یک وام دریافت دارند. همچنین افراد واجد شرایطی که دارای یک ایده‌‌ی جدید کسب‌وکار بوده یا اختراعی را به ثبت رسانیده‌اند، می‌توانند برای پیاده‌سازی ایده و طرح خود تقاضای تسهیلات بنمایند. 

در هر صورت، راه‌اندازی کارگاه مربوطه مهم‌ترین هدف برای صندوق بوده و تلاش بر آن است که تسهیلات در این راستا به مصرف برسد. 

تسهیلات اعطایی صندوق به صورت قرض‌الحسنه با کارمزد چهار درصد در اختیار متقاضیان واجد شرایط و دارای امتیاز لازم قرار می‌گیرد. بازپرداخت تسهیلات به این شکل است که در مورد برخی مشاغل (که دارای درآمد ماهیانه هستند) اقساط ماهیانه و در مورد کسب‌وکارهای دارای درآمد سالیانه، اقساط سالیانه گرفته می‌شود. پرداخت اقساط ماهیانه پس از یک دوره‌ی تنفس 12 ماهه آغاز می‌گردد و 4 سال ادامه پیدا می‌کند. 

اقساط سالیانه در کل 5 قسط بوده و فاقد دوره‌ی تنفس هستند. در زمان پرداخت تسهیلات حداقل معادل 130 درصد اصل تسهیلات وثیقه‌ی سفته یا حداقل معادل 120 درصد آن وثیقه‌ی ملکی مطالبه می‌شود. 

تأخیر در بازپرداخت اقساط موجب دریافت 12 درصد جریمه از سوی صندوق می‌گردد و در صورتی که وام به مصرف راه‌اندازی کارگاه مربوطه نرسد، کل وام بر مبنای بالاترین نرخ سود علی‌الحساب مقرر در شبکه‌ی بانکی بازپس گرفته می‌شود. 
 
واجدان شرایط دریافت وام خوداشتغالی 

افرادی که می‌توانند تقاضای وام نمایند (یا گروه هدف تسهیلات) عبارت از (1) فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، (2) دیپلمه‌های فنی و کار و دانش، (3) دارندگان مدرک فنی ‌و حرفه‌ای از مراکز آموزشی دولتی و یا آموزشگاه‌های آزاد، (4) دارندگان ایده‌های کارآفرینی و (5) برگزیدگان مسابقات مهارت ملی، برگزیدگان جشنواره‌ی خوارزمی و مخترعین می‌باشند. 

متقاضیان تسهیلات خوداشتغالی بایستی بیکار بوده و تاکنون از هیچ نهاد دیگری وام اشتغال دریافت نکرده باشند. سن این عزیزان بایستی در محدوده‌ی 18 تا 50 سال باشد. همچنین داشتن کارت پایان خدمت یا معافیت نظام وظیفه‌ی عمومی برای آقایان الزامی است. 
 
فرایند اعطای تسهیلات خوداشتغالی 

پس از ثبت‌نام متقاضی تسهیلات از طریق تلفن یا اینترنت، اطلاعات فرد در بانک اطلاعات متقاضیان ذخیره گردیده و متقاضی شماره‌ی پرونده‌ی خود را دریافت می‌دارد. وی پس از درج شماره‌ی پرونده‌ی خویش بر روی مدارک لازم، این مدارک را از طریق پست به صندوق ارسال می‌کند. مدارک یادشده مورد بررسی قرار گرفته و پرونده‌ای برای فرد تشکیل و بایگانی می‌شود. سپس با انجام یک سری عملیات مبادرت به پالایش اطلاعات درون بانک می‌گردد. در طی این عملیات ثبت‌نام‌های ناقص و تکراری پالایش می‌شود. 

در مرحله‌ی بعد (مرحله‌ی تخصیص) با توجه به معیارهای ازقبل‌تعیین‌شده، نمره‌ی هر متقاضی محاسبه می‌گردد. در نهایت با توجه به محدودیت اعتبار هر شهرستان، افرادی که نمره‌ی بیشتری در کسب‌وکار مربوطه (کسب‌وکار انتخابی خود) آورده باشند به ترتیب نمره و به تعدادی بیشتر از ظرفیت اعتبار شهرستان انتخاب می‌شوند. این مرحله ممکن است به صورت ارزیابی طرح‌های کسب‌وکار انجام پذیرد. 

در مرحله‌ی بعد (مرحله‌ی بازرسی اولیه یا مصاحبه‌ی خوداشتغالی) فهرست حاصل از تخصیص مورد بازرسی قرار می‌گیرد تا شرایط لازم برای دریافت تسهیلات بررسی گردد. در این مرحله شرایط عمومی افراد و توانایی آنان برای راه‌اندازی و موفقیت در فعالیت خود مورد بررسی قرار می‌گیرد.

با انجام بازرسی یا مصاحبه، تعدادی از افراد از فهرست تخصیص حذف می‌شوند و فهرست نهایی برای عقد قرارداد و واریز تسهیلات به حساب افراد، مشخص می‌شود. مدتی پس از دریافت وام از سوی متقاضیان حایز شرایط و دارای نمره‌ی لازم، به منظور بررسی وضعیت کارگاه (راه‌اندازی یا عدم راه‌اندازی) بازرسی مجدد صورت می‌پذیرد. پس از این مرحله افرادی که وام خود را در اموری غیر از راه‌اندازی کسب‌وکار مصرف کرده باشند، مشخص گردیده و وام آنها با محاسبه‌ی جریمه‌ای سنگین باز پس گرفته می‌شود. 

از زمان ثبت‌نام تا واریز وام به حساب افراد واجد شرایط و حایز رتبه‌ی لازم، حداکثر 6 ماه زمان لازم است. بنابراین پس از ثبت‌نام، چنانچه تا مدت 6 ماه تماسی با فرد متقاضی گرفته نشود، به منزله‌ی آن است که متقاضی فاقد شرایط لازم بوده و یا موفق به کسب نمره‌ی لازم جهت دریافت تسهیلات در تخصیص مربوطه نشده است. 

افزایش وام خود اشتغالی 
 
با توجه به برنامه‌های گسترده‌ ای که  برای توسعه کارآفرینی و اشتغالزایی پیش‌بینی در دولت پیش بینی شده در حال حاضر وام خود اشتغالی به 20 میلیون تومان افزایش یافته که در قالب طرحی با عنوان طرح ملی آموزش و اشتغال با همکاری معاونت امور تعاون وزارتخانه و سازمان آموزش فنی و حرفه ای به صورت مشترک دنبال می شود و  هر یک از طرفین کار آموزش، ساماندهی و حمایت از کارجویان و مهارت دیدگان را بر عهده دارند. 

بر اساس این طرح مهارت دیدگان اصلی در بازار کار شناسایی خواهند شد تا افراد جویای کار را در کارگاههای مذکور در قالب تعاونی یا به شکل انفرادی آموزش بدهند و به افراد ماهر و سرگروه و پشتیبان تبدیل کنند. 

یادآور می شود وام خود اشتغالی در طرح یاد شده از سوی صندوق مهر امام رضا (ع) پرداخت می شود.