محمدرضا عارف رئیس بنیاد امید ایرانیان عصر امروز از علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی عیادت و برای وی آرزوی بهبودی و تداوم خدمت در دولت تدبیر و امید کرد.

علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی طی روزهای گذشته به دلیل ضایعه قلبی در یکی از بیمارستان‌های تهران به صورت اورژانس تحت‌عمل جراحی پیوند عروق قرار گرفت.

توسعه واژه‌ای شیرین و مورد پسند تمام جریانات است اما هر یک بر اساس اصول و مشی خود به تعریف توسعه می‌پردازند. برخی معتقدند توسعه یافتگی اجتماعی و فرهنگی مقدم بر توسعه یافتگی اقتصادی است چرا که توسعه اقتصاد از مسیر توسعه فرهنگی می‌گذرد اما برخی عکس این نظر را قبول دارند یعنی معتقدند توسعه اقتصادی ارجح بر سایر توسعه‌هاست و فائزه هاشمی در گفت‌وگویی که با آرمان داشت تاکید کرد که متاسفانه ایران در زمینه توسعه در برخی موارد دچار ایراداتی است که تنها در این میان نباید دولت را مقصر دانست بلکه مردم هم دارای نقش اساسی در توسعه کشور هستند.

فائزه هاشمی که فعال در زمینه زنان است معتقد است که عدم استفاده از مدیران خانم در برخی پست ها به نوعی عقب ماندگی در توسعه است و اظهار امیدواری کرد که دکتر روحانی این خلأ را جبران کند. دختر آیت‌ا... هاشمی‌ در زمینه ورزش هم دارای سابقه است و در این حوزه هم تاکید دارد که باید توسعه همه‌جانبه صورت بگیرد.

نمود بارز توسعه یافتگی در جوامع مدرن چیست؟

زمانی که از توسعه یافتگی صحبت می‌کنیم، بر خلاف برداشت عمومی که عموما اشاره به عوامل اقتصادی دارد، با عوامل سیاسی، فرهنگی و اجتماعی هم مواجه هستیم و علاوه بر دگرگونی‌های کمی، دگرگونی‌های کیفی هم مورد نظر است.

شاخص‌های توسعه یافتگی در جهان و نه در ایران را چطور تعریف می‌کنید؟

برخی از شاخص‌ها یا مصداق‌هایی که در این حیطه‌ها می‌تواند مورد توجه باشد، عبارت است از استفاده از تکنولوژی پیشرفته، داشتن تولیدات صنعتی، میزان درآمد سرانه، نرخ بیکاری که در حوزه اقتصادی مطرح است. در بخش سیاسی مواردی مانند وجود نظام‌های دموکراتیک، پاسخگو بودن حاکمیت به مردم، انتخابات و پارلمان، وجود آزادی‌های اساسی مانند آزادی عقیده و آزادی نشروجود دارد. در بخش اجتماعی و فرهنگی هم شاید بتوان به وضعیت شهرنشینی، نسبت جمعیت باسواد جوامع، وضعیت حاشیه‌نشینی و کیفیت آموزش و... به عنوان مهم‌ترین شاخص‌ها اشاره کرد البته در مجموع متغیرهای دیگری مانند احترام به قانون یا اجرای قانون، تیراژ روزنامه‌ها، آمار مطالعه، وضعیت اخلاقی و فرهنگی جامعه، توجه به منافع اجتماعی و ملی به‌جای منافع گروهی و فردی، وضعیت حقوق شهروندی یا حقوق بشر، نبودن تبعیض میان شهروندان به دلایل و بهانه‌های مختلف و... هم مطرح است.

برای تحقق این مصادیق که در حیطه جهانی عنوان کردید، کدام بخش‌ها در هر جامعه‌ای باید فعال باشد؟

برای تحقق این مصادیق در راستای توسعه یافتگی علاوه بر حکومت‌ها، مردم هم نقش مهم و اساسی دارند. اینکه فکر کنیم تنها دولت وظیفه هدایت کشور به سمت توسعه یافتگی را دارد، تصور اشتباهی است. باید در نظر داشت که دولت‌ها نقش اساسی در هدایت، برنامه‌ریزی و قرار دادن جامعه در مسیر توسعه دارند البته نقش مردم نیز بسیار با اهمیت و موثر است.

به کشور خودمان برگردیم؛ راهکار توسعه یافتگی در ایران را چطور می‌توان تعریف کرد؟

درکشور ما با توجه به مصادیق و شاخص‌هایی که برای توسعه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، با توسعه یافتگی فاصله داریم و این موضوع زمانی عیان‌تر و فاصله بخوبی احساس می‌شود که خودمان را با بسیاری از کشورهای دنیا مقایسه می‌کنیم. با ارزیابی عمیق و دقیق هر یک از شاخص‌های توسعه، می‌توان وضعیت توسعه در ایران را کاملا دریافت. البته منکر این نمی‌شوم که شاید وضعیت در برخی زمینه‌ها مطلوب باشد، اما نباید نادیده گرفت که در برخی زمینه‌ها عقب ماندگی یا توسعه نیافتگی هارا شاهد هستیم.

توسعه نیافتگی اجتماعی از مهم‌ترین موضوعاتی است که شاید بر بخش‌های دیگر تاثیر زیادی داشته‌باشد. دلیل توسعه نیافتگی را چه می‌دانید؟

توسعه اجتماعی از مواردی است که نقش مردم در آن قوی‌تر است. شاید یکی از پایه‌ها و اصول اساسی توسعه اجتماعی، آگاهی عمومی است. اگر آمار کم مطالعه و تیراژ بسیار پایین روزنامه‌ها را که در ایران منتشر می‌شود نگاه کنید که به واقعیتی خواهید رسید که نشانه ضرورت ارتقای سطح آگاهی عمومی نمایان می‌شود. میزان کار مفید در ادارات، توجه به پاکیزگی شهر و محیط زندگی خودمان و غیره، مثال‌هایی است که با بررسی آنها می‌توان به میزانی موضوع را باز کرد. همه ما خانه‌های فردیمان را تمیز نگه می‌داریم ولی متاسفانه این توجه را برای شهرمان نداریم و هنوز از منافع شخصی خود به طرف منافع جامعه عبور نکرده‌ایم یعنی هنوز در یک جامعه سنتی با افکار سنتی هستیم. 

نباید توجه خود را از این نکته‌برداریم که وظیفه دولت است که با آموزش و برنامه‌های مختلف جامعه را به این سمت ببرد و این بایدیک حرکت مداوم و مستمر باشد که هیچ‌وقت تمامی ندارد. این دولت‌ها هستند که باید شرایط رشد همه‌جانبه و سالم را برای شهروندان فراهم کنند و ضمانت اجرایی آنها را نیز پیش بینی نمایند. قوانین و حقوق تا حدود زیادی چنین نقشی را ایفا می‌کند ولی احترام به قانون و اجرای آن نیز خود از عوامل یا از شاخصه‌های تقویت توسعه یافتگی است که این موضوع را نیز شاهد هستیم که در ایران ضعیف است، چه در بین مسئولان و چه در میان مردم ضعف‌هایی وجود دارد. هر کدام از این موارد دنیای گسترده‌ای برای صحبت و تحلیل کردن دارد که به نظرم از حوصله این مصاحبه خارج است.

برخی عنوان می‌کنند که قدمت سرزمینی نقش مهمی در توسعه یافتگی دارد اما مصر با 3000 سال قدمت از این مولفه یعنی توسعه یافتگی بی‌نصیب است؛ شما هم نقشی برای قدمت سرزمین در توسعه یافتگی قائل هستید؟

قدمت، تاریخ و تمدن سرزمین‌ها و جوامع، حتما نقش مهمی در توسعه یافتگی دارند ولی به شرطی که این قدمت در همه روندها مورد توجه قرار گیرد و تقویت و به روز شود. به هر حال نسل‌ها عوض می‌شود و هیچ چیز نمی‌تواند برای همیشه خود به خود ماندگار شود. چرا راه دور می‌روید و مصر را مثال می‌زنید، تاریخ ایران کمتر ازمصر نیست، ولی از آن قدمت، فرهنگ و تمدن، اغلب در کتاب‌ها نوشته و خوانده می‌شود.

توسعه یافتگی امری نیست که در مدارس و آموزشگاه‌ها آموزش داده شود. فکر می‌کنم رفتار مسئولان بیش از هر مولفه دیگری در این امر موثر است. از این منظر ایران در کدام برهه به سمت توسعه‌یافتگی بیشتر حرکت کرد؟

خیلی با شما موافق نیستم، به نظرم هر دو عامل موثر است، در کنار آن بسیاری از شرایط دیگر باید محقق شود. اتفاقا به نظر من چیزی هست که نه از مدارس بلکه قبل از آن یعنی باید از مهدکودک‌ها آموزش داده شود و همانطور که گفتم دولت‌ها بالاترین نقش را در این برنامه‌ریزی و انتقال آن به مردم و جامعه و همچنین جا انداختن آن در فرهنگ و جامعه دارند. دوران کودکی در شکل‌گیری شخصیت و افکار افراد بسیار مهم است و دوره بااهمیتی تلقی می‌شود. باز هم تکرار می‌کنم که هم انتظارات از دولت و هم رفتارهای ما مردم نقش اساسی در توسعه یافتگی دارد.

برخی 8 سال دولت قبل را حرکت در جهت توسعه یافتگی ارزیابی نمی‌کنند، نظر شما چیست؟

کاملا موافقم، این 8 سال در تاریخ ایران چنان بود که با هیچ کلماتی نمی‌توانیم عمق آن را بیان کنیم حتی باعث نزول اخلاق در فرهنگ عمومی شد. مشکلاتی که در این دوره به وجود آمد، مدت‌ها زمان برای جبران نیاز دارد، به نظرم بسیاری از آسیب‌ها را به مرور زمان متوجه می‌شویم و چیزی که امروز شاهدیم بخشی از آن صدمات است.

در برخی واحد‌های دانشگاهی 70 درصد جمعیت را دختران تشکیل می‌دهند، حتی رئیس‌جمهور هم حاضر نشد وزیر زن برای کابینه معرفی کند. این مورد نشانه‌ چیست؟

اولا اجازه دهید سوال شما را کامل کنم و بعد به سراغ جواب بروم. معرفی نکردن وزیر زن پیشکش، در همان محیط‌های دانشگاهی که دختران با آمار بالایی به عنوان دانشجو در مقاطع مختلف و همچنین به عنوان هیات علمی وجود دارند، چند رئیس دانشگاه از خانم‌ها هستند؟ چند معاون رئیس خانم داریم؟ چند مدیر گروه، زن است؟ و سایر مشاغل اداری و علمی هم همین وضعیت را دارند. این آمارها که حضور زنان در پست‌های مدیریتی بسیار اندک و انگشت شمار است، خوب نیست. صرف اینکه تنها آمار حضور دختران را در محیط‌های دانشگاهی، ورزشی، اداری و... بدهیم این کافی نیست. اینکه زنان و دختران حضور گسترده‌تری داشته باشند که دارند، به این معناست که توانایی‌هایشان بالاتر است و هر عاملی که مانع رشد آنها در بخش‌های علمی، اداری و مدیریتی شود، مظلومیت این دختران و بر خلاف شعار شایسته سالاری است و به نوعی تبعیض محسوب می‌شود. مسئولان باید در برابر این نوع نگاه به تاریخ و جامعه زنان پاسخگو باشند. به نظرم این به نوعی به بلوغ فکری و مدنی مربوط است البته بها دادن به منافع شخصی هم هست چرا که برخی آقایان آگاهانه یا ناآگاهانه احساس از دست دادن منافع خود را در قبال زنان می‌کنند.

چرا مردم با مشاهده یک رفتار مدنی مانند عذرخواهی رئیس‌جمهور بابت نحوه توزیع سبد کالا اینگونه شاد شده و به هیجان می‌آیند؟

موضوعی که گفتید من را به یاد ضرب المثل «یک چشم نعمت است» انداخت. آن قدر شاهد پاسخگویی مسئولان اجرایی در دوره‌هایی نبوده‌ایم، برخی مسئولان تافته جدا بافته تلقی شده‌اند و خود را مانند سایر افراد جامعه ندیدند و بر خلاف قانون خود را ملزم به رعایت قانون نمی‌دانستند، عذر خواهی آقای روحانی که کار درستی بود به این میزان گل کرد. وگرنه عذرخواهی مسئولان یک اقدام بسیار ابتدایی است. چند وقت پیش خبری خواندم که موضوع آن استعفای یکی از وزرای آلمان بود چرا که گفته شد این مسئول آلمانی پایان نامه خود را از یک پایان نامه دیگر کپی کرده است که این اقدام، عملی غیرقانونی محسوب می‌شود. حالا شما این استعفا را برای آن اقدام غیرقانونی با عذرخواهی رئیس‌جمهور مقایسه کنید، به عمق موضوع در این زمینه پی می‌برید.

دولت قبل با شعارهایی مانند ارائه هزار متر زمین به هر خانواده، پرداخت نقدی یارانه به همه افراد، ساخت مسکن مهر و... این موضوع را القا کرد که می‌توان خدمات زیادی به مردم ارائه کردوگفت دولت‌های قبل کوتاهی کرده اند! افزایش سطح توقع مردم و همچنین بی‌اعتمادی دو اثری بود که جامعه‌شناسان به عنوان نتایج این وعده هاعنوان کرده‌اند. شما این تاثیرات را در جامعه احساس می‌کنید؟

در دوره اول ریاست‌جمهوری فردی که این شعارها را داد، تاثیرات قابل درک بود و متاسفانه به نظر می‌رسد که مردم در حد بالایی تحت تاثیر این سیاست‌های پوپولیستی قرارگرفتند اما به نظرم از آغاز دوره دوم به بعد، کم کم به عمق ماجرا پی بردند، به عبارتی دیگر این شعارها و وعده‌ها در کوتاه‌مدت موثر بود.

رئیس‌جمهور و وزیر ارشاد در حال ترمیم فضای مطبوعات درشرایط فعلی هستند. ارزیابی شما از مواضع دولت و به ویژه دکتر روحانی درباره مطبوعات چیست؟

مواضع رئیس‌جمهور به موقع و بسیار صحیح بود. افراد و گروه‌های انحصارطلب تلاش‌های زیادی کردند تا این حرف و عمل دولتی‌ها در این حوزه را خنثی کنند و موانع مختلفی را با توجه به ابزارهایی که در اختیار دارند، در مقابل دولت قرار دهند تا این تلقی را در جامعه ایجاد کنند که فکر نکنید با آمدن آقای روحانی اتفاقی رخ می‌دهد و روش‌های گذشته ادامه دارد. به نظرم این افراد به اعمال خود شدت هم داده‌اند و می‌خواهند مردم را از رای به این دولت پشیمان کنند.

برای کاستن از حجم این هجمه‌ها چه توصیه‌ای دارید؟

توصیه من این است که دولت نباید سیاست خود رادراین حوزه متوقف کند و دکتر روحانی باید به افرادی که به او رای دادند، نشان دهد که تلاش خود را می‌کند و به دنبال احیای حقوق ملت است و فراموش نکرده است که چه عهدی با مردم بسته است. مردم متوجه تلاش‌های دولت خواهند شد و قدردان خواهند بود. چرا که آنها به مشکلاتی که دولت بر سر وعده خود دارد واقف هستند

مطبوعات به چه میزان در توسعه یافتگی موثر هستند و می‌توانند به ایفای نقش بپردازند؟

یکی از شاخص‌های توسعه یافتگی همان‌گونه که در ابتدای بحث به آن اشاره شد، رسانه‌هاست و همچنین وجود نهادهای مدنی که بتوانند با ذکر مشکلات و داشتن نگاه انتقادی به رشد و توسعه و بهبود وضعیت و ترویج قانون‌گرایی کمک کنند. مطبوعات نیز هر دو ویژگی را دارند یعنی هم نهاد مدنی محسوب می‌شوند و هم با نظارت بر امورات کشورو بیان مسائل می‌توانند هشداردهنده‌های خیلی خوبی برای دولت باشند لذا توقیف مطبوعات و برخوردهای خارج از روال قانونی با آنها که منجر به ایجاد محدودیت برای بیان مطالب از سوی آنها می‌شود، به گونه‌ای مسیر خلاف توسعه است. متاسفانه عده‌ای متوجه شرایط امروز دنیا نیستند که امروز هر شهروند به دلیل پیشرفت تکنولوژی ارتباطات می‌تواند یک رسانه باشد. آن قدر حجم سایتها، خبرگزاری‌های داخلی و خارجی افزایش یافته است که اینگونه عملکردها سبب بی‌اعتمادی مردم می‌شود.

شما فعالیت‌های اجتماعی زیادی داشته و دارید. در خلال این فعالیت‌ها، می‌توانید به موضوعاتی اشاره کنید که سعی در بالا بردن فرهنگ و توسعه اجتماعی جامعه به ویژه زنان داشته اید؟

روزنامه زن یکی از این فعالیت‌ها بوده است که هدفش بالا بردن فرهنگ جامعه و نه فقط برای زنان از طریق آگاهی دادن و اطلاع‌رسانی مستمر روزانه بود که متاسفانه عمرش به یکسال هم نرسید یا در مسیر حل مشکلات ورزش بانوان در دوره‌هایی و پیشرفت این حوزه از طریق دیدارها، ملاقات‌ها و گفت‌وگوهایی که با مسئولان و مردم شهرهای مختلف داشتم. یکی از اهداف بالا بردن سطح فرهنگ و آگاهی‌ها نسبت به حقوق زنان به ویژه در حوزه ورزش و مسائل اجتماعی بود که خوشبختانه موفق به ایجاد فرهنگ ورزشی بانوان و گسترش آن در کشور و حتی در سایر کشورهای اسلامی شدیم. یکی از پایه‌های کار ما فرهنگ‌سازی بود.